Tekst: Jerzy Łubkowski
Osiemdziesiąt pięć lat służby ORP „Błyskawica” pod biało-czerwoną banderą spowodowało, że jest to najbardziej rozpoznawalny okręt w dziejach Polskiej Marynarki Wojennej, a na dodatek najstarszy na świecie niszczyciel występujący w roli okrętu muzeum. Na jego pokładach służyły i służą kolejne pokolenia oficerów, podoficerów i marynarzy, a ich czyny, podobnie jak historia samego okrętu, wpisują się w bogate tradycje Polski morskiej.
ORP „Błyskawica”, zostając w 1976 roku okrętem-muzeum, stała się również Mekką polskich marynarzy, do której pielgrzymowali oni z całego świata. Pozwalało to na podtrzymanie ciągłości dziejów Marynarki Wojennej, mimo że ludowe władze ówczesnego państwa nie zawsze na to pozwalały. Trudno jednak było w tej sytuacji zaprzeczyć faktowi, że podczas drugiej wojny światowej ORP „Błyskawica”, tak jak pokłady innych polskich okrętów, były jedynymi skrawkami terytorium niepodległego państwa. W konsekwencji 28 czerwca 1987 roku, w dniu święta Marynarki Wojennej oraz obchodów Święta Morza, ORP „Błyskawica” został odznaczony Złotym Krzyżem Virtuti Militari, w pięćdziesiątą rocznicę swojej służby pod polską banderą. Order ten nadała niszczycielowi Rada Państwa, a na banderze przypiął go ówczesny minister obrony narodowej gen. Armii Florian Siwicki. Poczet honorowy, odbierający to najwyższe militarne odznaczenie polskie, składał się z ówczesnego dowódcy okrętu kmdr por. Mieczysława Waryszaka oraz dwóch byłych dowódców niszczyciela: kmdr Kryspina Lecha i kmdr Hieronima Kubery.
W uroczystości udział wzięli ponadto inni byli dowódcy okrętu: kmdr ppor. Zbigniew Węglarz, kmdr Tadeusz Morzycki, kmdr Józef Żywczak, kmdr por. Zbigniew Strych i kmdr ppor. Bolesław Kilans. Z całego świata, a głównie z Kanady, Stanów Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii i Francji przybyli byli członkowie załóg okrętu z okresu wojny. Wielu z nich zostało wtedy odznaczonych Medalem „Za udział w wojnie obronnej 1939 roku”. Otrzymali je m.in. Zbigniew Węglarz, Jan Bocheński, Jan Bednarz, Józef Broczek, Walenty Ciapała, Kazimierz Dąbski, Feliks Kiedrowski, Janusz Wojtkowski.
Ze strony dowództwa Sił Zbrojnych w uroczystości udział wzięli wysocy rangą generałowie i admirałowie, a wśród nich: gen. dyw. Zbigniew Blechman, gen. dyw. Tadeusz Szaciło, gen. dyw. Mieczysław Dachowski, kontradm. Piotr Kołodziejczyk, kontradm. Ludwik Dudkowski i kontradm. Kazimierz Bossy.
Uroczystość nadania ORP „Błyskawica” Złotego Krzyża Virtuti Militari szeroko komentowała ówczesna prasa. Do dziś dnia temat ten poruszają polskie i brytyjskie media przy rocznicach związanych z okrętem, zwłaszcza, że po tym wydarzeniu sławny niszczyciel otrzymał jeszcze kilka innych znaczących odznaczeń. Były to:
– „Krzyż za Zasługi dla ZHP” nadany 24 października 1987 roku przez Kwaterę Główna ZHP,
– Pierścień Hallera nadany 10 lutego 2006 roku przez Zarząd Ligi Morskiej i Rzecznej,
– Medal Maritime Heritage Award nadany 28 listopada 2011 roku przez międzynarodowa organizacje World Ship Trust,
– Medal Kustosza Tradycji, Chwały i Sławy Oręża Polskiego nadany w 2008 roku przez Ministra Obrony Narodowej Rzeczypospolitej Polskiej,
– Medal „Pro Memoria” nadany 29 października 2012 roku przez Kierownika Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych,
– Medal „Pro Mari Nostro” nadany 29 czerwca 2014 roku przez Zarząd Ligi Morskiej i Rzecznej,
– Medal „25-lecia Światowego Związku Żołnierzy AK” nadany 3 września 2014 roku przez Zarząd Światowego Związku Żołnierzy AK.
Wśród tych odznaczeń i medali, obok Virtuti Militari, szczególne znaczenie dla ORP „Błyskawica” ma Medal Maritime Heritage Award. Nadawany jest on przez międzynarodowe stowarzyszenie World Ship Trust, działające pod patronatem króla Zjednoczonego Królestwa, dla najlepiej zachowanych na świecie historycznych statków i okrętów. Biorąc pod uwagę, że obecnie w ponad 50 państwach, utrzymywanych jest około trzy tysiące takich jednostek, wyróżnienie zdobyte w 2011 r. przez polski niszczyciel z numerem 29 jest wręcz unikatowe.
Przybliżając nieco ten temat należy podkreślić, że liczba historycznych jednostek pływających, utrzymywanych w poszczególnych krajach jako obiekty muzealne, zależna jest w głównej mierze od potencjału ekonomicznego państwa, a okręty wojenne stanowią jedynie część wszystkich obiektów światowego dziedzictwa morskiego. Zdecydowanie najwięcej tego typu jednostek znajduje się w Stanach Zjednoczonych (ponad 80 okrętów). Znaczną liczbę posiadają również: Wielka Brytania (42 okręty), Niemcy (21 okrętów), Szwecja (14 okrętów) oraz Francja (10 okrętów). Ze względu na dużą liczbę jednostek muzealnych utrzymywanych w wymienionych państwach, co jest bez wątpienia rzeczą bardzo kosztowną, ich właścicielami są, siła rzeczy, zróżnicowane podmioty takie jak: lokalne władze samorządowe, stowarzyszenia i inne organizacje tego typu, parki narodowe, muzea, a także prywatni właściciele. Jednakże najcenniejsze okręty, z historycznego punktu widzenia, ciągle znajdują się pod zarządem narodowych marynarek wojennych. I tak w Stanach Zjednoczonych są to m.in.: USS „Constitution” (fregata żaglowa z 1797 roku), USS „Missouri” (jeden z największych okrętów liniowych świata, stacjonujący w Pearl Harbour), USS „Nautilus”(pierwszy na świecie atomowy okręt podwodny). W Wielkiej Brytanii własnością Royal Navy pozostał oczywiście osławiony liniowy okręt żaglowy Horatio Nelsona – HMS „Victory” oraz lekki krążownik z okresu pierwszej wojny światowej – HMS „Caroline”, we Francji z kolei jest to dawny okręt flagowy floty śródziemnomorskiej – krążownik „Colbert”.
W państwach mniej zamożnych, w zasadzie wszystkie historyczne okręty pozostawiane są pod zarządem marynarek wojennych, które często, obok funkcji muzealnej, powierzają im również funkcje reprezentacyjne. Nic bowiem lepiej nie służy promowaniu obronności, kształtowaniu pozytywnego wizerunku sił zbrojnych, jak tego typu jednostki. Również budżety sił zbrojnych łatwiej radzą sobie z problemem utrzymania historycznych jednostek niż instytucje kultury.
Rejestrowaniem i inicjowaniem działań na rzecz zachowania historycznych jednostek pływających na świecie zajmuje się, wymieniona już wyżej, organizacja World Ship Trust, która siedzibę swoją ma w Londynie, a jej oficjalną głową była monarchini Wielkiej Brytanii Elżbieta II. Od 1980 roku przyznaje ona specjalną nagrodę Światowego Dziedzictwa Morskiego (Maritime Haritage Award) dla najlepiej zachowanych historycznych statków i okrętów. Dotychczas przyznanych zostało 30 takich nagród, z których prawie połowę otrzymały okręty – muzea.
I tak nagrodę:
– numer 2 otrzymał szwedzki okręt liniowy „Waza” z 1627 roku; 21 kwietnia 1982 roku wręczył ją król Karol Gustaw XVI na ręce Tore Tallroth’a – przewodniczącego Rady Muzeów Historii Morza w Sztokholmie;
– numer 3 otrzymał „Mary Rose” brytyjski okręt flagowy floty królewskiej z 1510 roku; 28 października 1982 roku wręczyła ją królowa Elżbieta II na ręce księcia Karola, który przewodniczy Mary Rose Trust;
– numer 4 otrzymała duńska fregata parowa „Jylland” z 1860 roku; 3 kwietnia 1985 roku wręczyła ją królowa Małgorzata II na ręce swego małżonka księcia Henryka, protektora Den Selvejende Institution, który jest właścicielem zabytkowego okrętu;
– numer 5 otrzymała amerykańska fregata żaglowa „Constitiution” z 1797 roku; 17 grudnia 1987 roku wręczył ją prezydent Ronald Reagan na ręce dowódcy okrętu kmdr por. Davida M. Cashman’a.
– numer 6 otrzymał brytyjski okręt liniowy HMS „Warrior” z 1860 roku; 24 marca 1988 roku wręczono ją Komandorowi Orderu Imperium Brytyjskiego sir John’owi Smith’owi – głównemu sponsorowi utrzymującemu okręt;
– numer 9 otrzymał japoński okręt liniowy „Mikasa” z 1900 roku; 8 czerwca 1992 roku wręczył ją minister obrony Japonii Toru Hara na ręce dyrektora Stowarzyszenia dla Zachowania Okrętu Mikasa;
– numer 10 otrzymał holenderski parowy okręt artyleryjski „Buffet” z 1867 roku; 8 września 1995 roku wręczył ją dowódca Królewskich Sił Zbrojnych Holandii wiceadmirał J.A.L. van Aalst na ręce Lex’a Kater’a – dyrektora Muzeum Morskiego im. Księcia Henryka;
– numer 11 otrzymał chilijski monitor obrony przybrzeżnej „Huascar” z 1865 roku; 15 listopada 1995 roku wręczył ją minister obrony narodowej Chile na ręce admirała Jorge Balaresque Walbaum’a – dowódcy Drugiego Obszaru Morskiego;
– numer 14 otrzymał „Argonaute”, francuski okręt podwodny typu Arethusa z 1957 roku; 16 grudnia 1999 roku wręczył ją marszałek senatu Christian Pencelot na ręce Jacques’a Chauveau’a – prezesa Stowarzyszenia Arethusy;
– numer 15 otrzymał „Dom Fernando II e Gloria”, portugalska fregata żaglowa z 1843 roku; 11 marca 1999 roku wręczył ją prezydent Portugalii Jorge Sampaio na ręce admirała Nuño Gonado Vieira Matias’a – szefa sztabu Marynarki Wojennej Portugalii;
– numer 19 otrzymał HMS „Trincomalee”, brytyjska fregata żaglowa z 1817 roku; 29 listopada 2001 roku wręczył ją książę Filip na ręce pułkownika Michaela Stewarta – prezesa HMS Trincomalee Trust;
– numer 26 otrzymała „Aurora”, rosyjski krążownik z 1900 roku; 27 czerwca 2003 roku wręczył ją gubernator St. Petersburga Aleksandr Biglow na ręce kontradmirała Lwa Czernowina – dyrektora Muzeum Aurory;
– numer 28 otrzymał HMS „Victory” brytyjski okręt liniowy, flagowa jednostka admirała Horatio Nelsona, z 1765 roku; 1 marca 2005 roku wręczył ją książę Filip wiceadmirałowi sir Jamesowi Burnell-Nugent’owi – drugiemu Lordowi Morskiemu, dowódcy Naval Home Command;
– numer 29 otrzymał ORP „Błyskawica”, polski niszczyciel z 1937 roku w 70 rocznicę służby pod polską banderą 25 listopada 2007; medal wręczył lord Ambrose Greenway na ręce dowódcy Marynarki Wojennej, admirała floty Romana Krzyżelewskiego;
– numer 30 otrzymał HMCS „Haida”, kanadyjski niszczyciel z 1941 roku brał udział w II wojnie światowej, typu Triabal; medal wręczył 29 czerwca 2010 roku książę Filip, małżonek Elżbiety II, na ręce ministra wykonawczego Canada Parks – Allana Latourelle’a.
